Aan iedere Belgische gevangenis is er een psychosociale dienst (PSD) verbonden. Dit is een dienst die administratief deel uitmaakt van het gevangenispersoneel en geleid wordt door een gevangenisdirecteur, de PSD-directeur. Inhoudelijk echter worden de plaatselijke equipes gestuurd door de Centrale PSD, die deel uitmaakt van het Directoraat-Generaal EPI (Établissements penitentiaires – Penitentiaire Inrichtingen), op zich weer een onderdeel van de FOD (Federale overheidsdienst) Justitie.
In het kader van de missie van dit departement, werd ook voor de PSD een eigen missie geformuleerd. Die luidt als volgt:
De Psychosociale dienst verleent vanuit wetenschappelijke hoek een adviserende medewerking m.b.t. de uitvoering van de verschillende vrijheidsberovende straffen en maatregelen; omkadert en begeleidt gedetineerden m.o.o. het voorbereiden van hun psychosociale reïntegratie en evalueert hun reclasseringsvoorstellen; ze verleent haar medewerking aan een rechtsconforme, veilige en humane uitvoering van de vrijheidsberovende straffen en maatregelen. En dit alles binnen een geest van herstelgerichte justitie.[i]
Op plaatselijk niveau heeft de PSD de volgende opdrachten[ii]:
- Het psychosociaal onthaal van nieuw binnenkomende personen in de gevangenis.
- Psychosociale begeleiding tijdens de detentie van gedetineerden.
- Professionele voorlichting aan de bevoegde overheid in functie van de door deze laatste te nemen beslissingen.
- Deelnemen aan de uitwerking van de opleiding van het personeel en samenwerken met en ondersteunen van het personeel m.b.t. het individuele beheer van sommige gedetineerden.
- Samenwerken met de directie
– teneinde het regime en het psychosociaal klimaat te verbeteren
– met betrekking tot de aanpak van individuele situaties van bepaalde gedetineerden
De lokale psychosociale dienst is zoals men uit de naam al kan opmaken een multidisciplinair samengestelde dienst. Ze bestaat in hoofdzaak uit maatschappelijk assistenten, psychologen, aangevuld met één of meerdere psychiaters en vaak ook een administratieve kracht.
De dienst is ontstaan uit het samengaan van de P.A.D. (penitentiair antropologische dienst – de dienst verantwoordelijk voor de psychiaters en psychologen binnen de gevangenissen) en de Dienst Maatschappelijk Werk Strafrechtstoepassing (D.M.W.S.). Deze laatste dienst stelde de maatschappelijk assistenten van de “binnendienst” en die van de O.B.E’s (de oriëntatie- en behandelingseenheden) tewerk, maar daarnaast ook de maatschappelijk assistenten belast met het opvolgen van verdachten die vrij waren onder voorwaarden (v.o.v.), geïnterneerden vrij op proef, voorwaardelijk of voorlopig in vrijheidgestelden en probanten. Tot 1992 heette de D.M.W.S. trouwens de Sociale Dienst en Probatie en na 1998 werd het de Dienst Sociaal Werk. Niet veel later zou deze dienst op haar beurt dan weer opgaan in de Dienst Justitiehuizen.
De maatschappelijk assistent van de dienst “onthaalt” die nieuw binnengekomen personen de eerste werkdag na de opsluiting. Daarbij stelt hij zichzelf en de dienst voor (rolverklaring). Het onthaalgesprek is tevens een eerste kennismaking waarbij de gedetineerde zijn verhaal, zijn vragen en besognes kwijt kan. Van zijn kant zal de maatschappelijk assistent tijdens het onthaalgesprek aandacht hebben voor de sociale administratie van de gedetineerde: verwittigen van de werkgever of de instelling verantwoordelijk voor de uitbetaling van eventuele vervangingsinkomsten; eventuele schuldeisers, maar net zo goed familie of verwanten. Er wordt ook ingegaan op het reilen en zeilen binnen de gevangenis, alsook op het bestaan van de verschillende andere diensten vooral die behorend tot de bevoegdheden van de Gemeenschappen.
Maar het onthaalgesprek is vooral het begin van een maatschappelijke begeleiding waarin getracht wordt, samen met de cliënt een weg af te leggen. In de begeleiding staan diens noden en vragen centraal, maar gaat er ook aandacht naar het voorkomen van detentieschade en bij veroordeelden ook herstel en re-integratie. Daar resulteert deze begeleiding tenslotte in een psychosociale rapportage ten behoeve van de adviserende (directie) of beslissende instanties (met name voor het toekennen van modaliteiten zoals uitgaansvergunning, penitentiair verlof, elektronisch toezicht of voorwaardelijke invrijheidstelling).
Chris Hermans
Eindnoten
[i] Vanhout, W. (2007), organisationele doelstellingen PSD – geciteerd door Vanhout, W. (2012), Het beleid in de Psychosociale dienst. In Roose, R., Vander Laenen, F., Aertsen, I., Garsse, L. van (red.) (2012), Handboek Forensisch Welzijnswerk: ontwikkeling, beleid, organisatie & praktijk, Gent: Academia Press, p. 125 – deze missie is ook terug te vinden op het intranet van de PSD
[ii] Methodologische instructies ten behoeve van de PSD equipes m.b.t. de toepassing van de wet van 17 emi 2006 – dienstinstructie d.d. 26 februari 2007
