Tijdens mijn stage als aalmoezenier in de gevangenis van Hasselt werd ik vaak geraakt door verhalen van gedetineerden. Wat me vooral opviel, was dat de gedetineerden het erg moeilijk hadden met hun re-integratie in de maatschappij. Zo vertelde iemand mij dat ze bang was om terug naar buiten te keren omdat ze niet wist hoe ze moest omgaan met reacties van mensen. Een andere gedetineerde vertelde mij dat hij niet meer zou weten hoe hij zou moeten leven in een gezin. Wanneer mensen worden gestraft met een gevangenisstraf, worden ze helemaal uit de maatschappij weggehaald en geïsoleerd en dat is een gegeven waar niet altijd bij stilgestaan wordt. Het leven na de gevangenis kan voor veel gedetineerden dan ook zwaarder zijn dan het leven in de gevangenis zelf. Als aalmoezenier wist ik op dat moment niet hoe ik hun re-integratie in de maatschappij zou kunnen vergemakkelijken, maar ik had wel het verlangen om iets aan mijn machteloosheid te doen. Daarom schreef ik mijn Bachelor scriptie in de Theologie en de Religiewetenschappen over de rol van de gevangenisaalmoezenier bij de re-integratie in de maatschappij. Hierbij hoopte ik aalmoezeniers handvaten aan te reiken voor een verrijkende omgang met gedetineerden met het oog op een betere re-integratie.
Het is belangrijk in acht te nemen dat een aalmoezenier niet zonder meer de resocialiserende rol van vroeger kan aannemen. Gedetineerden zullen niet zomaar ‘verbeterd’ worden in hun doen en laten door het contact met de aalmoezenier. Toch zou het aalmoezenierschap een resocialiserende kracht kunnen bezitten doordat het contact met de aalmoezenier de dag van vandaag erg ongedwongen is. Door ongedwongen een gesprek te voeren met een aalmoezenier, kan een reflectieproces over de eigen persoon op gang gezet worden en kan de gedetineerde tot verrijkende inzichten komen. Een aalmoezenier is ervan overtuigd dat elke persoon een waardevol persoon is en zal daarom iedereen met respect benaderen. Door zich op die positieve manier toe te wenden naar gedetineerden, kan er een sterke vertrouwensband gecreëerd worden en die vertrouwensrelatie zorgt er dan weer voor dat er een gesprek kan ontstaan over problemen en existentiële vragen. Zo laat een aalmoezenier gedetineerden reflecteren over wat er is fout gegaan en kunnen er nieuwe gedachtegangen aangereikt worden. Al deze activiteiten van een aalmoezenier kunnen ervoor zorgen dat gedetineerden hun impulsieve karakter inruilen voor een afweging bij het stellen van daden. De aalmoezenier zou dus door zijn ongedwongen aanpak een transformerende rol kunnen vervullen.
Om een beter zicht te krijgen op datgene wat aalmoezeniers reeds doen in de gevangenis om de re-integratie in de maatschappij te bevorderen, heb ik een focusgroep georganiseerd met enkele aalmoezeniers van de gevangenis van Hasselt. Een ervaring die daar gezamenlijk naar voren kwam, is dat ze een spiegel willen voorhouden aan gedetineerden en ze zelf door gedetineerden vaak als een persoonlijk voorbeeld worden gezien. Zo proberen de aalmoezeniers de gedetineerden op weg te zetten naar een menswaardiger leven. Ze zien hun pastorale taak als een bevrijdend werken waarbij een gedetineerde andere wegen in het leven kan ontdekken. De aalmoezeniers van de gevangenis van Hasselt concludeerden dat 3 zaken essentieel zijn voor het re-integratieproces van een gedetineerde: de samenkomst met de gedetineerden en de warmte die daarmee gepaard gaat, een ander waardensysteem aangeboden krijgen en een godsdienstige visie ontdekken.
Vervolgens heb ik enkele gedetineerden uit de gevangenis van Hasselt geïnterviewd. Wie anders dan gedetineerden zelf kan oordelen over de ondersteuning bij hun re-integratie door de aalmoezeniers? De resultaten van de bevragingen hebben me duidelijk gemaakt dat gedetineerden veel meer nood hebben aan een goede hulpverlening vanaf dag één. Hierin zou de aalmoezenier samen met andere instanties een rol kunnen spelen. Verder gaven ze aan dat ze meer nood hadden aan een persoon die hen helpt met het zoeken naar opvang. Volgens sommige gedetineerden helpt de aalmoezenier heel goed bij de re-integratie in de maatschappij door hen rust te geven, te luisteren en hen te leren praten. Ook de vieringen beschouwen de gedetineerden als zeer nuttig voor hun re-integratie omdat ze daar vaak reflecteren over wat er fout gelopen is in hun leven en hoe ze dat kunnen aanpakken naar de toekomst toe. Over het algemeen waren de gedetineerden het dus eens dat het contact met aalmoezeniers een meerwaarde biedt voor hun leven binnen de gevangenismuren. Of het contact met de aalmoezeniers effect heeft voor het leven buiten de gevangenis, wordt door sommigen sterk betwijfeld. Deze personen voelen dat ze er na hun gevangenschap toch weer alleen voor zullen staan en ze het zelf in hun leven zullen moeten verwezenlijken, zonder inzichten uit het contact met de aalmoezenier mee naar buiten te nemen.
Wat naar voren kwam zowel tijdens de focusgroep als bij de interviews met de gedetineerden, is het gegeven dat de gedetineerden zelf nog altijd de grootste verantwoordelijkheid dragen bij hun re-integratieproces. Het is aan de gedetineerden zelf om te beslissen met welke houding ze in het leven zullen staan en wat ze zullen doen met de inzichten die ze aangeboden gekregen hebben. Misschien lijkt daarom de resocialiserende rol van de aalmoezenier nog altijd een utopie, maar een aalmoezenier zal zich altijd zal laten leiden door de 3 theologale deugden: geloof, hoop en liefde. Daarom kan een aalmoezenier altijd de kracht vinden om naast gedetineerden te blijven staan in hun zoektocht naar een goede richting in het leven. Bovendien wilt dit alles niet zeggen dat wanneer de re-integratie in de maatschappij is mislukt, een gedetineerde niets aan het contact van een aalmoezenier heeft gehad. Als hopelijk toekomstig aalmoezenier in de gevangenis onthoud ik graag dat een goede begeleiding en een sterke vertrouwensband van uiterst belang zijn voor het bevorderen van het re-integratieproces van een gedetineerde. Daarbij is het noodzakelijk om als aalmoezenier zelf te blijven reflecteren over de eigen gestelde handelingen.
